Arbeitsblatt: L'uors

Material-Details

La vita da l'uors.
Rumantsch
Reals - Biologia
5. Schuljahr
8 Seiten

Statistik

128759
1421
2
04.03.2014

Autor/in

Damian Schudel
Land: Schweiz
Registriert vor 2006

Downloads Arbeitsblätter / Lösungen / Zusatzmaterial

Die Download-Funktion steht nur registrierten, eingeloggten Benutzern/Benutzerinnen zur Verfügung.

Textauszüge aus dem Inhalt:

Istorgia natürala l‘uors 1 Luors Chi da vus sa, co ed ingio chals uors vivan, che chels maglian che chi fan dürant linviern? Vus savais sgüra, cha quai nun ha dat per daplü co 100 ns plü ingüns uors qua pro nus. Ma dingio vegnan uossa nos uors? 1. Apparentscha Descriva luors cun frasas interas. (Tü poust eir drovar cudeschs per schoglier quista lezcha). Che impreschiun fa quista bescha tai? Suottastricha qua tuot ils adjectivs cha tü hast drovà aint il text cun gelg. Istorgia natürala l‘uors 2 Vivan uors darcheu liber in Svizra? Ils ultims uors uriunds da la Svizra han survivü in las Alps dal Trentino in Italia. Lur numer es però inavo massa ferm per pudair surviver. Perquai sha dürant ils ons 1999 – 2002 miss in libertà aint il parc naziunal Adamello Brenta 10 uors da la Slovenia. La distanza es pitschna da là fin prol cunfin da la Svizra (Alps grischunas), per luors ingün problem. El riva da far quella distanza in pacas nots. Id es perquai temp, cha nus ans fatschendain culla dumonda da domicilar luors darcheu pro nus. In Svizra es luors protet. Eventuals dons gnissan pajats dal chantun da la confederaziun. Üna retschercha dal WWF da lon 1993 ha mussà, cha luors vess spazi avuonda per viver in Svizra. Sco bescha, chi maglia tuot chi preferischa plantas, füss seis surviver in nossa regiun sgürà. Observa bain la charta da geografia disegna aint dingionder chals uors derivan. Luors brün Istorgia natürala l‘uors 3 Luors brün es la plü gronda bescha, chi da in Europa. El es da la cua fin prol tanter 1.50 2.00 meters lung, dal fin sü pro la spadla èl fin 1.00 meter ot. Il maschel da luors po 120 fin 300 kg, la femna invezza be tanter 75 fin 160 kg. Adonta dal pais la èl però üna bescha fich svelta ed agila, chi sa impustüt eir rampignar fich bain. Fich svelt voul dir, cha sün distanzas es luors bun da cuorrer cun üna maximala da 55 km lura. Qua vessas vus da far avuonda rivar davo cul. Girar pel god intuorn Impustüt maschelstraversan gronds in tschercha da buns lös da viver. Els sun exposts gronds privels: chavorgias, mas chels vegls agressivs, autostradas binaris da tren. La tschercha dün bun nouv drouva bler temp. Luors chamina tras territori . El sto esser cuntaint cun las vivondas chel chatta. Luors nu vezza propi bain, per la paja savural ourdvart bain. Eir scha luors es in fond üna bescha rapaza, schi èl ün pa. Sia carta da menü es fich variada mangiar mangial bod tuot. El es per gronda part. Quai conferma eir sia. La prümavaira maglial impustüt ragischs, erba, nuschaglia, föglias eir romma fraischa. Schel chatta ün düna bescha, hal natüralmaing eir . El maglia però eir insects, mürs, peschs bes chas plü pitschnas. Schel nu chatta nügloter, schi scharpal eir chasanas sco bescha, chavras muvel süt. Alch, chel ha fich gugent, es dutscha, sco per exaimpel frütta, pomma eir meil. Impla las loccas: Istorgia natürala l‘uors 4 nodar cheu plaschair sveltezza dodal rapaza velo fuond grondezza ünexcepziun ester daintadüra cadaver vegetarian territoris beschas pasar giuvens nudritüra cuortas revier Il viver solitari Uors brüns nu sun quels da la cumpagnia. Els nu tscherchan il contact cun oters. Schis saintan in privel, san els üerlar sbragir. Quai capita fich pac. Uors masculins drovan ün revier da 100 km2 (10 km lung 10 km larg). Els nu soccupan ün da loter. Ma dal tuot sainza contact cun lur razza nu vivan els però listess na. In lös, ingio Istorgia natürala l‘uors 5 chid han avonda da magliar, p.ex. pro ün flüm in ün lö cun blera nudritüra san els viver insembel sainza disturbis. Dürant il temp da copulaziun (mai fin lügl) vivan mas chels femnas insembel. Ils uors, chi vivan in territoris fraids, passaintan fin 7 mais da lon in cuvels fan la posa dinviern, sumgliaint al sön dinviern da las muntanellas. Il miracul da quai es, chels nu maglian baivan nüglia dürant quel temp. Lur cour batta plü plan ed els vivan da las reservas da grass, fattas dürant la stà lutuon. Disegna ün uors, chi fa la posa dinviern: Ils pitschens Immez linviern, voul dir in schner favrer, naschan ün fin trais uorsins. Quists sun il prüm orbs, bod sainza pail be pitschnins. paisan be 300g, quai es tant sco trais tablas tschiculatta. Istorgia natürala l‘uors 6 Dürant lavrigl bandunan ils uorsets cun lur mamma la tanna. Els paisan bleras voutas daplü co davo lur naschentscha. Il lat da lur mamma cuntegna fich bleras substanzas nudritivas. Mincha di crescha il pais per var 70 grams. Ma fingià bod cumainza il temp da viver sainza lat da mamma ed eir da sadüsar da tscherchar svess mangiativas. Cun gronda pazienza muossa la mamma seis pitschens differenta nudritüra dal god. Svelt imprendan ils uorsins da tschüffer insects, chattar ragischs, disferenzchar tanter plantas bunas quellas da tössi. Quai es fich important. Dutuon stöglian ils uorsets avair ün pais da 15 fin 20 kg per pudair surviver linviern. Sün via fin pro lindependenza Il seguond inviern passaintan ils uorsets darcheu cun lur mamma aint in tanna. Quel temp nun es per els uschè sgür. Mancan las reservas da grass, stöglian els morir da la fom. Dürant la seguonda stà vivan ils uorsets viepü per sai svess. Els piglian adüna daplü distanza da lur mamma. Plan plan perdan els il contact cun la famiglia. Dürant il seguond terz on schatscha la mamma ils uors giuvens, chi stessan amo gugent pro ella. Ils uorsets stöglian uossa as defender svessa. Il terz inviern stöglian els surviver sainza agüd da lur mamma. Davo chals uorsets lhan bandunada, accepta ella darcheu la vicinanza da luors masculin. Observar provar oura Ils uorsets sun fich buondrius prouvan our da tuottas sorts. Uschè sadüsa minchün vi dün deport different. Las prümas excursiuns da famiglia san esser privlusas per tuot ils pitschens. Lur mamma es fich attenta ed eir üna rigurusa educatura. Scha fa dabsögn, da ella eir üna vouta ün sbrai per admunir ils giuvens, minchatant dala dafatta schleppas. Eir schella perchüra bain ils uorsets, minchatant da quai situaziuns dret privlusas. In privel cumainzan ils pitschens tschüvlar cloman lur mamma per agüd. Mammas duors defendan lur pitschens cun gronda premura. Scha uors masculins, chi sun bler plü ferms, eir scha umans attachan ils pitschens, schi cumbattla per sia famiglia. Istorgia natürala l‘uors 7 Gronda mortalità La mità dals pitschens uors mouran dürant ils prüms duos ons da lur vita. Malatias, massa pac da magliar ed oters motivs sun la radschun da la gronda mortalità. Per regla parturescha la mamma duos fin trais pitschens, pel solit surviva be ün ils prüms trais ons. Las uorsas survegnan be mincha duos fin trais ons pitschens. Ellas ils tschüffan per la prüma vouta illetà da trais ons, luors masculin es madür cun tschinch ons. Luors vain maximal tanter 20 25 ons. Pervi chals uors stan süsom la piramida da las beschas nun han ingüns inimis natürals, basta üna pitschna rata da giuvens per surviver in ün ambiaint san. Ma quai as po müdar svelt. Ils umans las malatias han miss in privel las colonias da luors brün. In quel temp (on 1800), fin hozindi es la pitschna rata da naschentscha ün grond dischavantag. Fa ün memory cun 20 pleds importants aint il text. Giova il memory lura cun teis conscolar. In der richtigen Reihenfolge: rapaza cheu fuond pasar grondezza nodar cuortas sveltezza velo giuvens territoris revier ester dodal ünexcepziun vegetarian daintadüra cadaver plaschair beschas nudritüra