Arbeitsblatt: Parc NaziunalA

„Rumantsch grischun en scola – Unitad didactica per la fasa „rg passiv ***VERSIUN DA TEST*** BAINVEGNÌ EN IL PARC NAZIUNAL SVIZZER (PNS) 1. «TGE?»: DUMONDAS DAL CUNTEGN INFURMAZIUNS DA BASA Med material Classa stgalim: Rom: Idiom rg: Tadlar leger tematisar: Temp: Disc compact (dc) Dal Parc Naziunal Svizzer Superiur Istorgia natirala Rg Tadlar leger gurdar 45 2. «PER TGE?»: DUMONDAS DA FINAMIRA GIUSTIFICAZIUN Finamira(s) da basa Finamiras principalas 1. Intermediar il plaschair da la natira 2. Promover la percepziun (Wahrnehmung) cun tut ils senns 3. Render la atira pli chapibla Finamira(s) fina(s) Tschertgar las trais culurs parts sül dc ed observar lur Trais parts: a. Viandar b. Observar c) Chapir c) Chapir Finamiras 1 – 2 -3 1. proteger 2. retscherchar 3. infurmar Per chapir dovri temp! PROTECZIUN DA LA NATIRA SCO INCUMBENSA CENTRALA Sensibilisar il san inclet per la protecziun da la natira. Proteger tge Spazi da viver Ristgar il selvadi Protecziun da las spezias Proteger lunga durada Guardar cuntinuar culla unitad 1 „Rumantsch grischun en scola – Unitad didactica per la fasa „rg passiv ***VERSIUN DA TEST*** 3. «CO?»: DUMONDAS DA LA METODICA DECURS DA LUNITAD Temp: 10 30 Finamiras descripziun: Material: Prender enconuschientscha dal menu principal dal dc dc STIMAR LA PROTECZIUN DA LA NATIRA SCO INCUMBENSA CENTRALA Il Parc Naziunal Svizzer ha ina buna reputaziun (nom) sin plaun internaziunal. Quai è dattribuir las prescripziuns da protecziun fitg severas ed la lunga tradiziun. En il Parc Naziunal po la natira sa sviluppar senza naginas restricziuns, luman è be aspectatur perditga dals process dinamics che caracteriseschan questa cuntrada unica. • Scriver en las loccas dal fegl da pensum: Process natirals ils Dc 2 fegls da pensum drets pleds cun agid dal dc. • Proteger tge Process natirals Tschertgar process enconuschents als scolars: P.ex. crescher, svilupar,madirar, smarschir • Lain marsch è spazi da viver. Observar la fotografia cul spazi da viver sin il disc compact formular cun agens pleds in text dal abitadi, numnà Guaud selvadi. • Interpretar il seguaint titel Ristgar il selvadi! • Tge bestga è pericliltada? 5 correger 2 fegls da sligiaziun Legenda obser Clicca per survgnir daplisas infurmaziuns dobservar! chapir Clicca per survgnir daplisas infurmaziuns da chapientscha! 2 „Rumantsch grischun en scola – Unitad didactica per la fasa „rg passiv ***VERSIUN DA TEST*** S1 Process natirals En il ParkNaziunal vegn dà la prioritad la protecziun cumplessiva da process natirals. Nua auter po la natira sa sviluppar senza intervenziuns umanas? En il Parc Naziunal na vegn fatg nagina chatscha, terrà naginas plantas, segà nagins prads. Qua regian cundiziuns sco quai chellas eran dapertut avant 5000 onns avant che luman cumparia. Plantas crudadas per terra restan là furman il nutriment per il guaud da lavegnir. Ellas èn il spazi da viver per nundumbraivels organissems. Guaud selvadi Lain marsch è spazi da viver per numerus organissems materia da basa per nova vita. En il Parc Naziunal restan las plantas derschidas per terra, quai che correspunda al ciclus da la natira. In guaud che nun è vegnì explotà da luman be en moda negligibla, vegn numnà quaud selvadi. Lexplotaziun intensiva da laina en la regiun dal Parc ils davos tschientaners ha midà fermamain laspect natiral dal guaud. Ils guauds selvadis èn damai daditg sparids sin lintschess dal Parc. restan sulettamein tschertas paucas restanzas en lieus inaccessibels. Guauds selvadis genuins na datti nagins pli en il Parc Naziunal. S2 3 „Rumantsch grischun en scola – Unitad didactica per la fasa „rg passiv ***VERSIUN DA TEST*** Ristgar il selvadi Permetter il dischurden per chapir lurden da la natira En il Parc Naziunal Svizzer ha la natira prioritad, luman sa retira. Dapi la fundaziun dal Parc lonn 1914 daventa questa cuntrada utilisada antruras (ina gada da pli bod) intensivamain, danovamain selvadia. Per nus po in tschientaner esser in lung temp, per la natira nun èsi dapli china battida dals egls. In tal experiment dovra pazienza, quai sur ina lunga perioda. Pir generaziuns vegnentas pon in di vesair giudair las cundiziuns natiralas din Parc Naziunal surlaschà la natira. Plontas terradas ston ins allontanar, quai è sfarlattà. Tals predicats expriman il basegn da luman da valitar dordinar. Ma nus na dastgain observar il Parc Naziunal be dal puntg da vista uman. Per in bau da laina è la laina sternida nutriment spazi da viver. Inulteriura incumbensa: protecziun da las spezias Il Parc Naziunal presta ina lavur impurtanta per la protecziun da las spezias da fauna flora. Per bleras spezias periclitadas è el però memia pitschen per las proteger cunter ineventuala extincziun(Ausrottung). La protecziun da las spezias è inincumbensa internaziunala. Mintga pajais, mintga regiun mintga singul uman po contribuir. Cun nossas activitads ed infrastructuras restrenschain nus pli pli ils spazis da viver da bleras creatiras. Il dumber da reptils damfibis er da tgirallas lha diminuì en moda dramatica ils davos 20 fin 50 onns en Svizra. La giaglina da taus reagescha fitg sensibel sin disturbis. Da la vart dretga da lEn en Engiadina bassa chattan ellas in da lur davos refugis. Ils effectivs (Bestände) da las giaglinas da taus èn sa diminuids fermamain ils davos decennis malgrà chellas na vegnan chatschadas. Questa spezia è periclitada. P1 4 „Rumantsch grischun en scola – Unitad didactica per la fasa „rg passiv ***VERSIUN DA TEST*** Process natirals En il Parc Naziunal vegn dà la prioritad la protecziun cumplessiva da . Nua auter po la natira sa sviluppar senza intervenziuns ? En il Parc Naziunal na vegn fatg nagina, terrà naginas , nagins prads. Qua regian cundiziuns sco quai chellas eran dapertut avant onns avant che luman cumparia. Plantas crudadas per terra furman il per il guaud da lavegnir. Ellas èn il spazi da viver per nundumbraivels . Guaud selvadi Text cun agens pleds: 5 „Rumantsch grischun en scola – Unitad didactica per la fasa „rg passiv ***VERSIUN DA TEST*** P2 Ristgar il selvadi Dapi la fundaziun dal Parc lonn daventa questa cuntrada utilisada antruras (ina gada da pli bod) , danovamain. Per nus po esser in lung temp, per la natira nun èsi dapli china . In tal experiment dovra, quai sur ina perioda. Pir generaziuns vegnentas pon in di las cundiziuns natiralas din Parc Naziunal surlaschà . Plontas terradas ston ins allontanar, quai è sfarlattà. Tals expriman il basegn da luman da d_. Ma nus na dastgain observar il Parc Naziunal dal puntg da vista . Per in da è la laina sternida nutriment . Inulteriura incumbensa: protecziun da las spezias Il Parc Naziunal presta ina lavur impurtanta per la protecziun da las spezias da . Per bleras spezias periclitadas è el però memia per las proteger cunter ineventuala extincziun (Ausrottung). La protecziun da las spezias è inincumbensa. Mintga pajais, mintga regiun mintga singul uman po contribuir. Cun nossas activitads ed infrastructuras restrenschain nus pli pli ils da viver da bleras. Il dumber da reptils damfibis er da tgirallas lha diminuì en moda dramatica ils davos 20 fin 50 onns en Svizra. La giaglina da reagescha fitg sin disturbis. Da la vart dretga da lEn en Engiadina bassa ellas in da lur davos refugis. Ils effectivs (Bestände) da las 6 „Rumantsch grischun en scola – Unitad didactica per la fasa „rg passiv ***VERSIUN DA TEST*** giaglinas da taus èn sa diminuids fermamain ils davos decennis malgrà chellas na vegnan chatschadas. Questa spezia è. 7