Arbeitsblatt: La furmia

Material-Details

fögls da lavur per trattar il tema furmia
Rumantsch
Reals - Biologia
5. Schuljahr
13 Seiten

Statistik

50515
1640
2
08.12.2009

Autor/in

Tumasch Wetter
Chasa Curtins
7535 Valchava

Land: Schweiz
Registriert vor 2006

Downloads Arbeitsblätter / Lösungen / Zusatzmaterial

Die Download-Funktion steht nur registrierten, eingeloggten Benutzern/Benutzerinnen zur Verfügung.

Textauszüge aus dem Inhalt:

Las furmias Da prümavaira as radunan las furmias sülla surfatscha dal gnieu. Il prüm sun quai las furmias veglias chi han passantà linviern süsom il gnieu. In quist temp es eir la raina dadoura. In quist barlun sun las temperaturas 30 fin 40 grads. Plainas cun chalur van ellas aint il gnieu dan giò la chalur. Uschea sdruoglian ellas las otras s-chodan il gnieu sülla temperatura ideala da 25 fin 29 grads. Quista temperatura es ideala per trar sü nouvas furmias ed ella resta da prümavaira fin dutuon adüna listessa. La temperatura vegn eir regulada cun drivir serrar las entradas. Las poppas vegnan adüna transportadas in quellas chombras culla megldra temperatura. Sün tuot il muond daja sur 10000 sorts da furmias. 134 sorts daja in Svizra. marz Planet bandunan las lavuraintas la raina il gnieu van la surfatscha per as laschar s-chodar dal sulai. avrigl Las furmias sun aint il gnieu sur terra. Las rainas han miss quia lur övs da prümavaira. Las lavuraintas pisseran per quists övs. Our da quels vegnan vegnan mas-chels femnas. mai Il gnieu es s-chodà. Ils mas-chels las femnas sun svolats davent. Las rainas mettan uossa övs aint illa part plü chafuolla plü ümida. Las lavuraintas mettan las larvas aint illas chombras las plü idealas. Our da quistas larvas daja impustüt nouvas lavuraintas. Suletta füss la furmia persa Da prümavaira ston las furmias sco prüma renovar il gnieu. Plü tard fabrichan ellas inavant vi dal gnieu. Sco material douvran ellas impustüt aguoglias da la bos-cha, toccins scorza, romins, föglias sechas. övs larvas poppas furmias raina mas-chel lavurainta mas-chels: Our dals övs na fructifichats daja ils mas-chels. La lezcha dals mas-chels es be da fructifichar las femnas. Els sun plü gronds co las lavuraintas, ma plü pitschens co las rainas. Els sun nairs ed han adüna alas. raina Our dals övs fructifichats da prümavaira daja rainas. Ellas ston metter övs pisserar per nouvas furmias. Ellas sun las plü grondas plü importantas. Avant co metter ils övs perdan ellas las alas. Tenor la sort vivan bleras eir be üna raina in ün gnieu. lavuraintas Our dals övs fructifichats da la stà daja las lavuraintas. Ellas fan tuot las lavuors pel stadi da las furmias. Ellas nun han mai alas ed ellas fan oura la gronda part da las furmias in ün gnieu. Las lavuraintas pirtan la lavur ellas lavuran dadour il gnieu dadaint, ellas pisseran pels övs per las larvas per las poppas. Las giuvnas lavuraintas sun pel solit il prüm dadaint müdan pür cul temp dadour il gnieu. Be tuot las furmias insembel pon surviver, üna suletta nüglia. Uschè nun es la singula furmia importanta, dimperse tuot il stadi insembel es ün organisem. stadi social lavurainta stadium larva stadi social lavurainta stadium poppa stadi social mas-chel stadium insect stadi social raina lavur dadoura tscherchar material lavur dadoura far guardgia pro lentrada lavur dadoura serrar las entradas stadi social princessa stadium öv lavur dadoura cumbatter cun inimis lavur dadoura ir culs rests da las poppas lavur lavur dadoura dadoura ir chatscha tankar dinsects chalur dal sulai lavur lavur dadoura dadoura ir culla fabrichar merda vias lavur dadoura muldscher puogls lavur dadoura ir cun furmias mortas lavur dadoura ir cun rests da nudritüra lavur dadaint fabrichar lavur dadaint voldscher ils övs lavur dadaint verer chals övs restan ümids lavur dadaint metter övs lavur dadaint nettiar las larvas lavur dadaint pulir ils övs lavur dadaint volver las larvas lavur dadaint ruojer avant la nudritüra lavur dadaint pavlar la raina lavur dadaint nettiar la raina lavur dadaint fabrichar intuorn il gnieu lavur dadaint salvar las poppas lavur dadaint nettiar las poppas lavur dadaint pavlar las larvas lavur dadaint volver las poppas romma crappa tocs bos-cha marscha scorza romma fina puschas müs-chel föglia terra Lezchas 1. Ramassa cun tia cartina il material 2. Fat uossa ün grond furmier! 3. Tscherchai ün dret furmier! erba 4. 5. 6. 7. 8. 9. Descriva ingio chal furmier es! Descriva il cuntuorn dal furmier! Descriva la fuorma dal furmier! Our da che es fat il furmier? Masüra il furmier! Perseguitescha üna furmia uschè lönch sco pussibel. Descriva! Las furmias fabrichan gnieus per as proteger dad inimis dal taimp per trar sü ils pitschens. Ils gnieus sun jent pro ün bos-ch sün ün schoc. La fuorma ruduonda piglia sü bain ils razs dal sulai. La part sur terra es fatta our da aguoglias, föglias, müs-chel, felschs rascha. Il gnieu va pero almain uschè chafuol amo üna jada aint il terrain. La sun las chombras pels övs, las larvas las poppas per las rainas. Ils plü suvents dons prol gnieu sun: temporals, pichalain, tass luman. In ün furmier vivan fin 1 milliun furmias. Plüs furmiers sun colliats cun vias da furmias tanter pêr. La nudritüra Düront la stà douvran las furmias üna gronda quantità da nudritüra. Las lavuraintas van in tschercha da pavel quai fin 100m davent dal gnieu. Ellas douvran adüna las listessas vias. Üna furmia chi tuorna metta üna via da savur. Aint il gnieu va ella agitada vi nan muossa uschè tschellas furmias ingio chid es ün bun lö cun pavel. Ellas tscherchan: arogns, rutschlaunas, larvas, scarafags, scarafag da legn(Borkenkäfer) splerins. Uschè sun las furmias eir ün pa la pulizia dal god. Üna lavurainta es buna da portar fin 60 jadas seis agen pais. Ellas coppan las bes-chinas cul acid da furmias chellas squittan oura da la part davovart. Ellas piglian pero eir bes-chas schon mortas. Ünotra nudritüra importanta deriva dals puogls da la bos-cha. Ils puogls maglian il süj da la bos-cha. Quai chels nu pon digerir es impustüt zücher. quel han jent las furmias. Ellas struschan culs palpaders il puogl quel dà giò ün guot. Las furmias els puogls as poja congualar bain cul tegner vachas pro luman Las furmias guardan chi giaja bain culs puogls. Ed ellas nu tils muldschan be, ellas tils coppan eir schi fa dabsögn tils maglian sü. In ün on ramassa ün gnieu ca. 28 kg insects 200 liters süj dals puogls. Las lavuraintas implischan il stomi cun nudritüra van aint il gnieu pavlar tschellas furmias. Üna lavurainta po pavlar ad 80 otras furmias. Daspö il 1965 es la furmia in Svizra protetta. Lezchas: 1. Tschercha tuot las vias chi van davent dal furmier! 2. Tillas markescha cun legnins! 3. Disegna ün plan da las vias (cun segns tipics: craps, bös-chs.)! 4. Observa üna furmia düront 10 min. disegna la via aint il plan! 5. Fa eir notizchas che cha la furmia fa sün seis viadi! 6. Protocollescha düront 10 min. che cha las furmias transportan: direcziun (vers il gnieu, davent dal gnieu, quantità, che robas) 7. Dombra düront ün minut las furmias chi van suot ün fil alb Transmüda il resultat sün 12 uras Las lavuraintas dadoura stiran adüna alch intuorn, quai adüna süllas listessas vias. Ellas sorienteschan vi dad ün stizi da savur. Da prümavaira, cura chal gnieu sto gnir reparà, transportan ellas impustüt bler material per fabrichar: aguoglias, s-chaglias da puschas, giattins, rommins, toccins legn, föglias, rascha. Da stà douvrna blera nudritüra. Üna furmia es buna da portar ün butin chi paisa 60 jadas seis pais. Bes-chas plü grondas portna in plüssas. Eir in tschella direcziun dal gnieu esa bler trafic: il s-chart sco p. ex. furmias mortas, poppas vödas rest da nudritüra vegnan portats prol s-chart. Far nozzas Il temp da far nozzas es da prümavaira, quai in avrigl fin gün. Las rainas ed ils mas-chels svoulan oura. Davo chal mas-chel ha copulà la raina ha el fini sia lavur ed el moura. Las rainas poulan metter blers ons övs. Il prüm mettan ellas ca. 30 övs al di, plü tard perfin eir daplü. La raina chi ha fondü il gnieu nu voul otras rainas dasper ella. Perquai as schoglia ün gnieu davo la mort da la raina. Quai po pero dürar 20 ons daplü. Las furmias han üna vita privlusa Quista furmia ha la posiziun da defaisa. La part davo es drizzada vers linimi. In pac mumaint squittarà ella lacid da furmia! Malatias: parasits, verms solitaris, vespras, bulais Inimis arogns, scarafags, utschels (randulina, pichalain, urogal) vuolp, tass Il plü grond inimi es pero amo adüna luman chi rumpa desdrüa ils gnieu. Lacid da furmia Prova: 1. Piglia üna fluor blaua tilla fa ir vi nan sur ün furmier! Che capita culla fluor? 2. Disegna la pusiziun düna furmia chi squitta lacid da furmia! 3. Fa il listess cun teis man (na privlus)! Co savura lacid da furmia? Las lavuraintas han aint illa ultima part dal corp ün tössi, lacid da furmia. Ellas douvran quel per as proteger dinimis per coppar lur butin. Dasper lacid douvran ellas eir las forschs. Lacid dan ellas giò in üna pusiziun speziala ed ellas pon squittar lacid fin ün meter. Tscherts utschels douvran lacid per as pulir da parasits. Pro luman po lacid güdar schi sha problems cun respirar (trar il flà). Furmias communicheschan cun savurs La raina maina seis gnieu cun sia aigna savur. Cun quai cha tuot las furmias dün gnieu sun paraintas han ellas eir tuottas la listessa savur. Pro lentrada controllan las lavuraintas chi nu aintra üna furmia estra cun üna savur estra. Sco alarm squittan ellas acid da furmia. Eir las vias da las furmias han lur aigna savur. La savur maina eir las furmias pro ün lö cun fich bun pavel. Sco tuot ils insects han eir las furmias duos ögls da facettas. Uschè ün ögl consista our da ca 1200 singuls öglins pitschens. Daspera hana amo 3 ögls da frunt per distinguer cler s-chür. Il plü important organ sun ils palpaders. Cun quels sun ellas bunas da savurar, da cugnuoscher nudritüra, da chattar aint il s-chür, da masürar temperaturas da tour sü contact cun otras furmias. La furmia es ün insect Prova da disegnar plü precis pussibel üna fumia! Las furmias sun insects. Il corp consista da 3 parts: cheu, pet part davo. Prol cheu sun ils palpaders, ögls da facettas, zangas ed ögls da puncts. Il pet es traparti in trais parts: mincha part ha ün pêr chommas (6 chommas). Quia sun eir eventualmaing fat ferm las alas. La part davo es trapartida in plüssas parts. Limportanza da las furmias Las furmias sun üna part importanta dal god. Ellas protegian ils puogls, schloccian il terrain, transportan sems da plantas, dan lö da viver ad oters insects in lur gnieu, transportan davent bes-chinas mortas sun svessa nudritüra per bleras otras bes-chas. Ellas maglian üna gronda part dad insects chi fan don al god, quai pon esser in üna stà plüssas milliuns insects. Perquai sun las furmias eir protettas. Savaivast cha Sün tuot il muond daja sur 10000 sorts da furmias. In Svizra sun quai 134 sorts. Las furmias reprodüan ca. 150 sorts da plantas cun quai chellas ramassan ils sems da quellas plantas. Tscherts sems perdan ellas ed crescha üna nouva planta. Savaivast cha Sün tuot il muond daja sur 10000 sorts da furmias. In Svizra sun quai 134 sorts. Las furmias reprodüan ca. 150 sorts da plantas cun quai chellas ramassan ils sems da quellas plantas. Tscherts sems perdan ellas ed crescha üna nouva planta.